TTO – Tính đến ngày 4-3, đã có 5 tỉnh Kiên Giang, Bến Tre, Tiền Giang, Cà Mau và Long An công bố tình huống khẩn cấp về hạn, mặn. Dù các địa phương đã rút kinh nghiệm từ những đợt hạn, mặn trước đây nhưng vẫn không tránh được thiệt hại.

Ông Nguyễn Thanh Liêm – một người dân ở huyện Trần Đề, tỉnh Sóc Trăng – phải thốt lên: “Chưa năm nào tình trạng xâm nhập mặn lại khủng khiếp như năm nay”.

Mọi kỷ lục bị phá vỡ

Gắn bó với cây lúa gần 40 năm nay, nắm rõ quy luật của thiên nhiên, bà con ở xã Đại Ân 2, huyện Trần Đề, tỉnh Sóc Trăng ai cũng biết tiếng gia đình ông Liêm. Nhưng năm nay, ông Liêm cũng đành “bó tay” nhìn trà lúa khô héo từng ngày.

“Mỗi năm, thường ăn tết xong mới xuất hiện nước mặn. Đằng này, từ cuối tháng 11 nước mặn đã tràn về, đúng vào thời điểm 10 công lúa của tôi đang làm đòng nên cháy vàng, giảm năng suất gần 50%, mất lợi nhuận hơn 15 triệu đồng” – ông Liêm nói.

Ở hạ nguồn ba nhánh sông Mekong gồm sông Tiền, sông Hàm Luông và sông Cổ Chiên, tỉnh Bến Tre là địa phương chịu ảnh hưởng sớm nhất của tình huống nước mặn xâm nhập.

Nếu như đợt xâm nhập mặn năm 2016 được xem là đợt mặn kỷ lục, 100 năm mới lặp lại thì mùa khô năm 2020 đã phá vỡ mọi kỷ lục được xác lập trước đó.

Nếu như năm 2016, nước mặn “âm thầm” xâm nhập vào những ngày người dân đang đón Tết Nguyên đán thì năm nay nước mặn xâm nhập sớm hơn năm 2016 khoảng 1 tháng.

Anh Nguyễn Hoàng Hiếu – một nhà vườn tại huyện Chợ Lách, tỉnh Bến Tre – nhớ lại: “Đầu tháng 12-2019, chúng tôi cùng nhiều nhà vườn đang tập trung tưới nước, xử lý cho cây chuẩn bị ra bông, phục vụ thị trường tết thì thấy gió chướng thổi rất mạnh.

Mấy ngày sau hoảng hồn khi nước trong các mương vườn độ mặn đã lên đến 4-5‰, không thể tưới tiêu gì được. Đây là hiện tượng rất lạ, ngay cả những bậc cao niên cũng cho biết chưa năm nào nước mặn lại lên sớm và nhanh khủng khiếp đến vậy”.

Lần Lượt Công Bố Tình Huống Khẩn Cấp

Sớm nhận thấy sự bất thường, phức tạp của đợt nước mặn xâm nhập trong mùa khô 2020, tỉnh Bến Tre công bố tình huống khẩn cấp để đưa ra các giải pháp đối phó với một mùa khô được dự đoán khốc liệt.

Theo nhận định của Trung tâm khí tượng thủy văn tỉnh Bến Tre, vào giữa tháng 1-2020, xâm nhập mặn trên các sông chính tương đương đợt hạn mặn lịch sử mùa khô năm 2015-2016.

Nhưng chỉ sau đó không lâu, độ mặn và mức độ xâm lấn của nước mặn đã vượt xa năm 2015-2016 khi tỉnh Bến Tre bị bao trùm bởi nước mặn nên đã sớm ban bố tình huống khẩn cấp, mức độ rủi ro thiên tai cấp độ 2.

Sau Bến Tre, lần lượt các địa phương khác cũng ban bố tình huống khẩn cấp, đưa ra các kịch bản để ứng phó với tình trạng xâm nhập mặn, hạn hán.

Trao đổi với Tuổi Trẻ ngày 4-3, Chủ tịch UBND tỉnh Kiên Giang Phạm Vũ Hồng cho biết từ giữa tháng 2 vừa qua, địa phương này đã công bố tình huống hạn hán, xâm nhập mặn trên diện rộng thuộc địa bàn tỉnh cấp độ 1 rủi ro thiên tai.

Cà Mau cũng vừa công bố tình huống khẩn cấp do hạn hán cấp độ 2 tại vùng ngọt hóa thuộc địa bàn huyện U Minh và huyện Trần Văn Thời. Đây cũng là hai địa phương vùng “ngọt hóa” có diện tích trồng lúa lớn nhất tỉnh.

Những Thiệt Hại Đầu Tiên

Dù đã rút kinh nghiệm năm 2016 và các địa phương đã sớm chủ động ứng phó nhưng thiệt hại vẫn xảy ra. Tuy chưa có thống kê chính thức nhưng con số thiệt hại không hề nhỏ.

Những ngày này, ở hầu hết các cánh đồng lúa vụ 3, mọi người đều thấy một màu xám từ những vạt lúa cháy nắng, khô khốc, đồng ruộng nứt nẻ. Nhiều địa phương trước đó có đưa ra khuyến cáo không xuống giống vụ 3, tuy nhiên theo người dân, nếu không xuống giống vụ 3 thì họ sẽ không biết làm gì nên sạ giống cầu may.

Tại Sóc Trăng, ông Phạm Tấn Đạo – chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi tỉnh Sóc Trăng – cho biết xâm nhập mặn đã làm khoảng 1.000ha lúa đông xuân của huyện Trần Đề bị ảnh hưởng năng suất và trên 1.500ha lúa vụ 3 của huyện Long Phú bị thiệt hại.

Tại Bến Tre, dự kiến hơn 5.000ha lúa vụ 3 cũng sẽ bị mất trắng. Còn ở Tiền Giang, ngay trong vùng ngọt hóa, cây lúa cũng đang điêu đứng vì không có nước ngọt, nguy cơ giảm năng suất rất cao…

Không chỉ cây lúa, tại Bến Tre, khoảng 20.000ha cây ăn trái được đặt trong tình huống “báo động đỏ” khi nguồn nước tưới bị thiếu hụt. Đến đầu tháng 3, đã có nhiều vườn sầu riêng bị chết nhánh, khô lá, rụng trái do lâu ngày không được tưới.

Tương tự, tại vùng chuyên canh cây sầu riêng thuộc huyện Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang, nhiều diện tích cây sầu riêng đã bị khô héo, rụng trái…

Nan Giải Nước Sinh Hoạt

Nan giải nhất hiện nay đối với các tỉnh ĐBSCL nằm ở hạ nguồn là nước sinh hoạt. Tại Bến Tre, tình trạng khan hiếm nước sinh hoạt diễn ra từ sau tết nhưng đến nay đã quá sức chịu đựng của người dân.

Trong khi nước máy đã bị nhiễm mặn 4-5‰, không thể tắm giặt thì người dân bắt buộc phải đi mua nước ngọt từ nơi khác chở về với giá cắt cổ, có nơi lên đến 300.000 đồng/m3, dù giá nước máy chỉ khoảng 8.000 đồng/m3.

Có những hộ dân chăn nuôi bò, heo sử dụng cả mét khối nước mỗi ngày như nhà anh Nguyễn Văn Hậu (ở Giồng Trôm, tỉnh Bến Tre) thì cho rằng không thể cầm cự được nữa bởi số tiền mua nước ngọt đã vượt quá sức chịu đựng. “Chắc đến hết mùa khô, tiền mua nước ngọt lên đến cả chục triệu đồng, đi đứt cả con bò” – anh Hậu nói.

Giải Pháp Chống Hạn Ở Các Địa Phương

Quan trắc độ mặn, liên tục kiểm tra nguồn nước, nếu thấy độ mặn giảm xuống dưới ngưỡng cho phép, lập tức mở cống hoặc bơm chủ động vào hồ chứa, các kênh dẫn vào nội đồng để trữ nước ngọt.

Nạo vét hệ thống kênh mương làm tăng khả năng trữ ngọt vào mùa khô; duy tu, nâng cấp hệ thống cống, bọng để chủ động khắc phục, hạn chế rò rỉ, xâm nhập mặn; xây dựng đập thép, trạm bơm… tạo điều kiện thuận lợi hơn trong việc điều tiết, sử dụng nước phù hợp chocây trồng.

Hỗ trợ dụng cụ trữ nước cho những khu vực dân cư sống phân tán.